کلیه عملیات ضروری از شناسایی منبع اولیه تا کاربرد نهایی سنگ، چرخه زندگی آن را تشکیل میدهد. این عملیات با اکتشاف سنگ ساختمانی شروع شده که در این مرحله، منابع سنگ شناسایی و مشخصات آن تعیین میشود .
در صورت موفقیت آمیز بودن عملیات اکتشاف ، پس از برنامهریزی، عملیات استخراج شروع خواهد شد. سنگ استخراج شده پس بارگیری و حمل به کارخانه، تحت عملیات فراروی قرار میگیرد.
این فرایند ممکن است در نزدیکی محل تولید و یا حتی فواصل دور صورت گیرد. در نهایت پس از تجارت سنگ پردخت شده. در محل مناسب ز محصولات سنگی استفاده خواهد شد.
در شکل زیر چرخه زندگی سنگهای ساختمانی نمایش داده شده است.
اکتشاف
قبل از استخراج سنگ ساختمانی، معدن سنگ باید شناسایی و اکتشاف شود. اکتشاف سنگ ساختمانی معادن سنگ در دو مرجله پیجویی و اکتشاف انجام میشود.
پی جوئی ذخایر سنگهای ساختمانی
عملیات پیجوئی در پهنهای وسیع شاید دهها و یا صدها کیلومتر مربع وسعت دارد، انجام میشود. یا اطلاعات زمینشناسی، ژئوموفولوژی، پوشش گیاهی و شبکه حمل و نقل مناسب میتوان جست و جو را شروع کرد.
این عمل یا به طور اتفاقی و یا با استفاده از فناوری مدرن از جمله GIS انجام میشود. بدین منظرو ممکن است گروهی به مناطقی که پتانسیل معدن سنگ دارند، اعزام شوند.
اصول روشهای پیجویی ذخایر سنگهای ساختمانی به شرح زیر است (نبیان و همکارن، 1370)
- با استفاده از نقشههای زمینشناسی و بهرهگیری از سایر اطلاعات زمینشناسی موجود سازندهای دارای واحدهای سنگی مناسب برای سنگهای ساختمانی شناسایی میشوند و از این واحدها در مقاطع مختلف سازند بازدید به عمل میآید.
- پی جویی میبایست با در نظر گرفن شرایط استخراج، امکانات دستیابی و ایجاد سینه کارهای استخراجی انجام گیرد.
در صورتی که سنگهای ساختمانی استثنایی با قیمت بالا مطرح باشند، شرایط استخراج مشکل نیز ممکن است مقرون به صرفه باشند، برای دستیابی به این گونه ذخایر باستی امکانات لازم فراهم شود. - وجود صخرههای بزرگ و سالم رها شده در دامنه کوه و رنگ طاهری ( به عنوان مثال سفیدی کوه)، در قدم اول راهگشاست. این گونه مناطق باید مورد بررسی بیشتری قرار گیرد
- در صورتی که یک واحد سنگی، از نظر مشخصات کلی برای سنگ ساختمانی مناسب تشخیص داده شد، باید از نقاط و مناطق مختلف منطقه بازدید به عمل آید و بلوکهای بدون مواد دوباره و با شیب توپوگرافی و موقعیت مکانی و معدنی مناسب، برای بررسی بیشتر انتخاب شوند.
- بلوک یا بلوکهای معدنی مورد نظر باید مورد بازدید دقیقتر قرار گیرند. علاوه بر این نظر وضعیت میکروتکتونیکی، وجود درز و شکافها، شرایط استخراج و امکانات احداث سینهکارهای استخراجی و امکانات دستیابی ارزیابی شوند.
- یک قطعه سنگ نسبتا بزرگ و قابل حمل انتخاب شده و برای تهیه پلاکهای آزمایشی به سنگبری حمل شود. قطعه سنگ بزرگ مورد نظر برای بررسی ظاهر سنگ در مقاطع مختلف قابلیت برش، سایش و مقاومت در جهات مختلف، برش خورده و با در نظر گرفتن تجربه کارگر سنگبر، مورد بررسی قرار گیرد
- در صورتی که مطالعات اولیه، مناسب بودن سنگ مورد نظر را تایید کند، استخراج چند کوپ به صورت آزمایشی، با مشورت یک استادکار استخراج سنگ و با استفاده از امکانات معدنی نزدیکترین سینه کارهای فعال مدنی و حمل کوپ به سنگبری، برای انجام آزمایشهای تجربی ، تهیه پلاک استاندارد، بررسی سطح صیقل سنگ از نظر زیبایی و قیمت گذاری و بازاریابی میتوانند مشکلات و ویژگیهای استخراج و تهیه کوپ را روشن کند.
علاوه بر این، در راستا شرایط فنی برش و تهیه پلاک مشخص میشود و کلیه اطلاعات لازم به دست میآید - بازدید یک کارشناس خبره و با تجربه معدنشناس، از بلوک معدنی مورد نظر برای تایید کار و برنامهریزی ادامه عملیات اکتشافی، میتواند در جلوگیری از ناقص بودن کار و اجتناب از کارهای اضافی و هزینههای بی مورد و اصولا انجام صحیح و درست کار، مفید واقع شود.
اکتشاف سنگ ساختمانی
هنگامی که محل معدن شناسایی شد، به منظور تعیین رنگ و مشخصات سنگ، کیفیت و میزان ذخیره، نمونه گیری انجام میشود. بدین ترتیب میتوان اقتصادی بودن عملیات استخراج را مورد ارزیابی قرار داد.
اگر اقتصادی بودن عملیات ثابت شود، میتوان عملیات استخراج را پس از اخد مجوزهای لازم شروع کرد.
اکثر معادن موجود در ایران مانند معادن تراورتن و مرمریت و … به این صورت اکتشاف میشوند
در مقاله بعدی در مورد بهرهبرداری و استخراج صحبت خواهیم کرد.
منبع: نبیان احمد، فرهادیان محمدباقر، برادران محمود و حمید انارکی غلامرضا، سنگهای تزئینی و نما، وزارت معادن و فلزات، معاونت اکتشافی و معدنی، چاپ اول، پاییز 1370