سنگ نما بیشترین کاربرد سنگ در ساختمان نمای آن است.
نمای ساختمان در شکل گیری ذهنیت اولیه یک بازدید کننده از ساختمان نقش مؤثری دارد به همین دلیل در انتخاب سنگ نما حساسیت ویژه ای وجود دارد.
نمای بیرونی ساختمان ممکن است شکوه و عظمت خاصی به یک بنا بخشیده و همانند لباسی فاخر بر تن یک ساختمان خودنمایی کند این زیبایی چشم نواز باعث میشود که آن ساختمان با همان نما شناخته و به شهرت برسد.
سنگ نما هویت ساختمان
انگار که هویت یا نام مستعاری برای آن ساختمان از طریق انتخاب سنگ نما برای آن اختصاص یافته است.
نمای ساختمان به دلیل قرار گرفتن در معرض شرایط جوی (باران، یخبندان، آفتاب و آلایندهها) از اهمیت خاصی برخوردار است.
تشخیص زیبایی تمیزی و پاکیزگی محیط زیست در مرحله اول برخورد با هر پدیده جاندار و بیجان در ظاهر آن پدیده ملاحظه میشود که در مورد ساختمان گذشته از نقاشی و چیدمان معماری داخلی آن به نقش سنگ در نمای آن بر میگردد.
جنس نمای ساختمان به دلیل در معرض هوای آزاد بودن و حساسیت های فردی و طبیعی معمولاً از مباحث مهم و قابل توجه تلقی میشود و بخش مهمی از ذهن طراح و بهرهبردار را به خود معطوف میکند.
جنس و نوع این مصالح با توجه به نیاز فضاها و میزان استفاده انتخاب میشود .
سنگ ساختمانی از مواردی است که در تمام بناها و فضاها بایستی مورد توجه قرار گیرد. از نظر مسائل فنی سنگ ساختمانی را باید از دو جنبه مورد بررسی قرار داد
- به لحاظ زیبایی ظاهر
- از نظر حفاظت مصالح زیرین
نمای ساختمان از لحاظ ظاهری
سطح فضاهای معماری از جمله سنگهای ساختمانی معمولاً در معرض هجوم عوامل چرگزا و کثیف قرار دارند.
این عوامل از نظر طبیعی گرد و خاک و غبار موجود در هوا به لحاظ مصالح گرمازا دود ناشی از وسایل نقلیه و از نظر انسانی، برخورد دست آلوده انسان و سایر مواد چرب و آلوده کننده به سنگ ساختمانی در نمای خارجی و داخلی ساختمانها است.
برای حل این مشکلات باید نمای ساختمانها و مصالح مصرفی برای زیرسازی از جنسی انتخاب شود، که قابلیت شستشو را داشته و از قابلیت دوام در برابر شویندهها برخوردار باشد و دارای مقاومت فیزیکی و شیمیایی مناسب باشد.
در مورد فضاهای کلاسی از رنگهایی که قدرت تمرکز دانش پژوه و یا دانش آموز را افزایش دهد استفاده کرد.
در خوابگاهها از نمونه هایی که بر میزان و احساس آرامش تأثیر دارند بهره جست و در فضاهای تفریحی و پرتردد از نمونههای شادی بخش و با دوام تر استفاده کرد و در سایر فضاها نظیر آمفی تئاترها، سینماها ، پایانهها، فروشگاهها، ساختمانهای مسکونی، فضاهای مدیریتی و ستادی فضاهای پشتیبانی و امدادرسانی بیمارستانها و درمانگاهها نمونه های خاص آن شرایط را به کار برد و حتی از تنوع آن و با چیدمان صحیح و سازگار مختلف در محیط های مشابه و یا متفاوت استفاده کرد که در این میان باید قدرت تخیل یک طراح معمار با قدرت قضاوت مهندسی یک سنگ شناس آمیخته و به تصویر و یا مدلسازی کامپیوتری درآید.
سنگ اصولاً پوشش نهایی روی سطوحی است که از یک طرف از فساد مصالح زیرین جلوگیری کرده و از طرف دیگر محیط کار و زندگی را به نحو مطلوبتری آماده بهرهبرداری میکند.
بر اثر گذشت زمان فسادهای احتمالی مصالح زیرین و سایر عوامل آسیبرسان و فرسایش بیرونی به سنگ منتقل و فشارهای جانبی و این عوامل به فرسودگی و کوتاه شدن عمر سنگ تأثیر میگذارد بنابراین ضروری است که مکانهای عمومی، رفاهی، خوابگاهها و فضاهای آموزشی، کمک آموزشی کلاسها و کتابخانه هر ۶ ماه، بیمارستانها و مراکز درمانی هر ماه و فضاهای ورزشی هر ۱۲ ماه مورد بازبینی و شستشوی فنی و مناسب قرار گیرند و در صورت آسیب بعضی نمونهها، نمونه آسیب دیده، توسط نمونه سالم جایگزین شود.
هنگام استفاده از سنگ در کنارههای دیوارهای جان پناه اطراف ابروهای بام در پشت بام و عایق کاری و کناره های دیوارها اطراف کف شورها در زیرزمین ها با توجه به اتصال عایق کف کرسی ها و دیوارها و رعایت
تمیزی مصالح و اطلاع از عدم وجود مصالح فاسد و سوراخ کننده کانیهای آسیب پذیر و قشرهای زیرین و مصرفی در سطح رویی ضروری است.
انتخاب سنگ نمای ساختمان
سنگ نما باید ویژگیهای خاصی داشته باشد تا بتواند در برابر این عوامل دوام بیاورد. بنابراین برای انتخاب سنگ برای استفاده در نمای ساختمان باید به نکات زیر توجه خاص کرد:
- نوع آب وهوای منطقه در نظر گرفته شود و سنگی مناسب با شرایط اقلیمی انتخـاب شـود. مثلاً در مناطق سرد و مرطوب سنگ دارای تخلخل بسیار کم استفاده شود و گرنه ممکن است بر اثر یخبندان سنگ متلاشی شود یا در مکانهایی که امکان وزش طوفان شن وجود دارد، در معرض سایش است.
- قابلیت صیقل خوردن و برش را داشته باشد.
- مقاومتهای کششی و خمشی نسبتاً خوبی را دارا باشد.
- ترکیبات کانی شناسی آن باید در نظر گرفته شود چون کانیهای مضر کانیهای آهن در برابر آب و هوا اکسیده شده و در نتیجه فرسودگی زودرس را به وجود می آورند. وجود ناخالصی به صورت مجتمع در یک نقطه یا یک ،امتداد نقطه ضعف بوده و ممکن است باعث تخریب سنگ شود.
- بهتر است عمر مفید ساختمان برآورد شود و سنگ نما متناسب با آن انتخاب شود.
- در صورت نصب سنگ به روشتر چسبندگی خوبی با ملات داشته باشد.
- رنگ آن با ثبات باشد
- در برابر بخارها، گازها و پرتو آفتاب پایدار باشد.
- ضریب نرم شدگی بین ۰٫۷ تا ۰٫۹ باشد.
سنگ نماهای با جنس تراورتن در مقایسه با سنگهای دیگر مقاومت خوبی در برابر سرما ،گرما، اشعه نور خورشید و رطوبت هوا دارند البته اکثر گرانیتها نیز دارای این خصوصیات هستند اما بعضی اوقات رطوبت هوا ممکن است باعث اکسید شدن کانیهای آهن موجود در آنها شده و موجب نازیبا شدن ظاهر سنگ شود و در بعضی از انواع تیره سنگ گرانیت نور خورشید موجب از دست رفتن رنگ طبیعی سنگ میشود.
در شهرهای بزرگ و صنعتی با رشد آلودگی هوا، بارانهای اسیدی مشاهده میشود و به همین دلیل مقاومت سنگ نما به بارانهای اسیدی بسیار اهمیت پیدا کرده است.
به این معنی که در صورت ریزش باران عناصر تشکیل دهنده سنگ نما نباید با آب ترکیب شوند و ساب و جلای سنگ نما را از بین ببرند این ایراد بیشتر متوجه سنگهایی با تخلخل بالا و درصد آهک زیاد میشود که میتوان دسته بزرگی از سنگهای مرمریت را جزء این نوع سنگها دانست و به همین دلیل استفاده از سنگ مرمریت در شهرهای بزرگ و صنعتی به عنوان سنگ نما توصیه نمی شود.
نوع ترکیب کانیها و اجزاء تشکیل دهنده سنگهای مرمریت طوری است که اکثراً سریع دچار هوازدگی در سطح و عمق میشوند و در مدت زمان کمی ابتدا سطح آن و سپس با نفوذ آب در رگه های این سنگها شاهد خوردگی و حل شدن آهکهای کناری درزها خواهیم بود و پس از نصب در فصل زمستان هنگام یخ زدگی کم کم نمای آن دچار ترک های عمیق می شود و زیبایی و جلای خود را از دست میدهد.
تأثیر باران یا آبهای سطحی بر روی سنگ نما هر چه قدر کند و تدریجی باشد ولی بالاخره به مرور زمان رخ میدهد و متأسفانه این تأثیر اکثراً به شکل کاملاً غیریکنواخت بر روی نمای ساختمان صورت می گیرد.
اگر بخشی از سنگ نمای مرمریت مورد استفاده حاوی ترکیبات سیلیس باشد این قسمتها در برابر فرآیند انحلال بیش از بخشهای کربناتی مقاومت میکنند و ظاهر سنگ نما به صورت غیر یکنواخت تخریب میشود و در نتیجه ظاهری آبله رو ایجاد میشود اثر این گونه تخریب بر روی سنگ نما پوسته پوسته شدن سطح است.
بنابراین سنگ مرمریت گزینه مناسبی برای نمای ساختمان نیست مگر اینکه دارای ضخامت بسیار زیادی باشد بیشتر از ۴ سانتی متر آن هم در نوع مرمریت سیلیسی و محکم تا این ضخامت مانع نفوذ آب و خوردگی سنگ شود و موجب تأخیر در ترکهای عمیق شود و نیز سطح سنگ مرمریت مورد استفاده برای سنگ نما میبایست ساب نخورده باشد مثلاً تیشه ای یا بادبر و یا به هر روش دیگر غیر براق شده باشد.
سنگ نما باچنین سطحی حتی در صورت دچار شدن بههوازدگی و تخریب سطحی نیز ایراد چندان به چشم نمیآید. مثال معروف استفاده از مرمریت به عنوان سنگ نمای ساختمان، ساختمان برج آزادی تهران است که در آن از مرمریت شهیادی استفاده شده است ولی با سطحی غیر براق و به صورت ناصاف و بسیار ضخیم دارای مقاومت خوبی است.
سنگ تراورتن به عنوان سنگ نمای ساختمان
طی سالهای اخیر با پیشرفت فناوری ماشین آلات استخراج و فرآوری، استفاده از سنگ تراورتن در ایران فراگیر شده است. سنگ تراورتن در گذشته از زشت ترین سنگها بوده ولی با تغییر در نحوه فرآوری آن، بخت به این سنگ رو کرده و با ارتقای فناوری از حضیض ذلت به اوج عزت رسیده است.
اما اینکه تا چه زمانی این وضعیت و اقبال عمومی به تراورتن ادامه خواهد یافت سؤال مهمی است و باید بدانیم که هرچند سابقه استفاده از رزین در فرآوری سنگ تراورتن تنها ۲۰ سال است ولی مدت عمر یک نما نیز بیش از این زمان نیست و حتی بعد از این مدت سنگ نمای تراورتنی نابود نمیشود بلکه تنها سیمای سنگ نما دیگر جلوه زیبای رزین شده سابق را ندارد و گویی که از ابتدا اصلاً سنگ نما رزین و پولیش نشده است؛
ظاهری با خلل و فرج بسیار که البته این نیز خود سبکی از نمای ساختمان است و علاوه بر این با صرف هزینه امکان ترمیم مجدد آن است و در نتیجه در طی سالهای اخیر استقبال بسیار خوبی برای استفاده از تراورتن به عنوان سنگ نما شده است.
سنگ تراورتن با توجه به تنوع زیادی که در رنگ و در طرح دارد توانسته جایگاه ویژه ای به عنوان سنگ نما به خود اختصاص دهد و با توجه به هزینه میتوان گفت بهترین گزینه برای انتخاب سنگنما سنگ تراورتن است.
متأسفانه سنگ تراورتن به عنوان یک نوع سنگ شکننده در بین عوام بدنام شده است اما در بناهای تاریخی رم که بیش از ۳۰۰ سال از عمرشان میگذرد و از سنگ تراورتن به عنوان سنگ نما استفاده شده است این فرضیه اشتباه کاملاً رد شده است تراورتن ذاتاً دارای سطحی متخلخل است که این تخلخل همراه با جنس آهکی رابطه خوبی با سیمان داشته و باعث میشود که در هنگام نصب، محکمتر به دیوار بچسبد و در نتیجه ماندگاری خوبی به عنوان سنگ نما داشته باشد در بازار جهانی برای سنگ نما بیشتر از رنگهای سفید، کرم روشن و شکلاتی تراورتن استقبال میشود.
باید توجه داشت که روش نصب سنگ نما با بقیه موارد متفاوت است با توجه به اختلاف دمای محیط در شب و روز و تغییرات فصول و در نتیجه انبساط و انقباض سنگ اگر برای نصب سنگ نما از روش دوغاب سیمان استفاده شده باشد.
احتمال کنده شدن سنگ از روی نما وجود دارد بنابراین میبایست سنگ نما را با اسکوپ کردن پشت سنگ روی نما محکم کرد، در غیر این صورت باید مدتی پس از نصب سنگ نما برای جلوگیری از ریزش یک به یک آنها را به نما پیچ کرد؛ که ظاهر خوبی برای نمای ساختمان ندارد پس بهتر است هزینه ای که قرار است بعد از نصب سنگ نما صرف این کار شود، قبل از نصب صرف اسکوپ کردن آن شود.
استحکام در نصب سنگ نما به خصوص زمانی که قرار است در ارتفاع قرار گیرند، دارای اهمیت بیشتری میشود لذا میبایست سنگ نما از خلل و فرج مناسبی برخوردار باشد تا ملات و دوغابی که پشت سنگ ریخته میشود محکم به سنگ نمای ساختمان چسبیده و استحکامی دو چندان به این ترکیب بدهد زیرا با توجه به عواملی که نام برده شد امکان جدایی سنگ از دیواره نما زیاد بوده و خطر سقوط سنگ، رهگذران و خودروها را تهدید میکند.
لذا سنگ تراورتن یکی از بهترین گزینههای انتخابی برای سنگنما، به خاطر داشتن این قابلیت است و نقطه ضعف اصلی سنگ مرمریت برای استفاده به عنوان سنگ نما نیز همین مورد است.
چینی یکی دیگر از گزینههای مناسب برای سنگنما است. انتخاب سنگ چینی برای سنگ نما کاملاً فنی و صحیح است. سنگ چینی از لحاظ جذب آب و چسبندگی دوغاب بین گرانیت و تراورتن است و نه به اندازهی تراورتن جذب کننده دوغاب ونه به اندازه گرانیت نچسب است.
در ایران و به خصوص در مناطق گرمسیر استفاده از این سنگ برای نما از قدیم رایج بوده چرا که رنگ روشن آن باعث میشود تا گرمای زیادی جذب نمای ساختمان نشود و ساختمان از گرمای زیاد در امان باشد مقاومت این سنگ در مقابل هوازدگی سطحی و عمقی نسبتاً خوب است و در بعضی از موارد، سنگ چینی در این خصوص می تواند با سنگهای تراورتن و گرانیت رقابت کند.
