با تنوع گسترده رنگ سنگ ساختمانی، انتخاب سنگ مناسب از اهمیت زیادی برخوردار است انتخاب نامناسب سنگ ممکن است باعث شود در حین نصب و یا پس از نصب آن، هزینه زیادی بابت ترمیم و یا تعویض آن تحمیل شود.
در انتخاب سنگ مناسب ابتدا باید با پاسخ به سؤالات زیر انتظارات از به کار گیری سنگ را مشخص کرد .
- آیا سنگ در محیط داخلی استفاده می‌شود و یا در فضای خارجی؟
- آیا سنگ پس از نصب در معرض رطوبت قرار می‌گیرد؟
- آیا سنگ در معرض تردد روزانه افراد زیادی قرار می‌گیرد؟
- آیا سنگ پس از نصب در معرض مواد اسیدی قرار خواهد گرفت؟
- آیا سنگ احتیاج به عملیات سطحی برای مقاوم سازی در برابر سر خوردن و لغزش دارد؟
- آیا سنگ در معرض مواد شوینده قرار می‌گیرد؟
- آیا سنگ در معرض حرارت مستقیم قرار می گیرد؟
- آیا سنگ با توجه به طراحی دکور فضای مورد استفاده احتیاج به طرح و رنگ خاصی دارد؟
به طور کلی قیمت سنگ،رنگ سنگ، دوام و مشخصات فنی مهمترین عوامل در انتخاب سنگ ساختمانی مناسب هستند که در ادامه مورد بررسی قرار گرفته است.
قیمت سنگ
از گذشته های دور تا امروز یکی از پارامترهای اساسی در انتخاب سنگ، هزینه و یا به عبارت دیگر قیمت تمام شده آن است اگر ۲۵۰۰ سال پیش کاخ تخت جمشید را از سنگهای آهکی ساخته اند یا در آن موقع توانسته اند کتیبه گنج نامه را روی سنگ حجاری کنند فقط به پشتوانه بودجه دولتی و نیروی کار ارزان آن زمان بوده است (فرهادیان، ۱۳۷۰).
قیمت سنگ ساختمانی به موارد زیر بستگی دارد
- نوع سنگ و قابلیت کار روی آن خصوصاً به لحاظ هزینه های استخراج و فرآوری
- قابلیت دسترسی به کانسار و نزدیکی به مسیرهای حمل و نقل
- تغییرات رنگ و بافت در سنگ و فراوانی آن
- شرایط محلی
هر یک از عوامل فوق ممکن است بسته به شرایط حاکم بر بازار سایر عوامل را تحت الشعاع قرار دهد
رنگ سنگ
رنگ عامل مهمی برای تعیین ارزش سنگ و کشش آن در بازار است. رنگ تأثیر گسترده‌ای بر تصمیم گیری مصرف کننده نهایی، معماران، طراحان و … دارد.
این عامل بیشتر از دید معماران مهم است. اگرچه مهندسان نیز حتماً روی رنگ سنگ نظر دارند. معمولاً رنگهای روشن نسبت به رنگهای تیره ترجیح داده می‌شوند؛ این موضوع خصوصاً در سنگهای آهکی مهم تر است، زیرا اکثر رنگهای تیره سنگهای آهکی در نمای بیرون ساختمان، بر اثر نور خورشید و آلودگی هوا دوام ندارد.
در طبیعت رنگ سنگها متفاوت است با اندک تغییر در ترکیب شیمیایی و یا شرایط حین تشکیل سنگ رنگ آن تغییر می‌کند و با توجه به تقاضای بازار و سلیقه مردم ارزش اقتصادی سنگ نوسان فاحشی پیدا می‌کند؛ به عنوان مثال تراورتن قرمز و گردونی که نحوه تشکیل و یا مقاومت آن با تراورتن سفید تفاوتی ندارد، حتی در مواردی مقاومت تراورتن سفید بیش از نوع رنگی آن است، ولی از نظر قیمت تفاوت قابل ملاحظه‌ای با یکدیگر دارند.
رنگ سنگ از ویژگی‌هایی است که از نظر اقتصادی نیز بسیار مهم است. سنگ‌هایی با رنگ سبز لاجوردی و قرمز که کمیاب هستند دارای ارزش بیشتری هستند.
علاوه بر این بعضی سنگها با توجه به رنگها و طرح‌های ویژه ممکن است گرانتر از انواع دیگر به فروش رسند.
طراحان و معماران نیز با توجه به تجربه و طرح‌های پیشنهادی خود ممکن است در بالا بردن قیمت سنگ در بازار مؤثر بوده و اساس ذکر شده فوق را به هم زنند.
گاهی فاصله دید در تشخیص رنگ سنگ اهمیت دارد یک گرانیت با دانه بندی متوسط که دارای فلدسپات های صورتی است، در فاصله دور با این ویژگی دیده نخواهد شد.
همچنین یک قطعه چند رنگ از آن، در فاصله دور به صورت تک رنگ در خواهد آمد. بنابراین باید تک رنگ یا چند رنگ بودن سنگ را در فاصله ای حدود ۲۰ تا ۵۰ سانتیمتر از چشم مورد نظر قرار داد.
سنگهای گرانیتی به جز در موارد کم به خاطر وجود بلورهای مختلف سنگین و وجود بعضی مواد الوان در خمیره آن متن سنگ از یک رنگ تشکیل نشده و رنگ کلی سنگ رنگ آن محسوب می شود؛ ضمن این که ترکیب رنگها و درشتی بلورهای تشکیل دهنده خیلی مهم است.
گروه سنگهای آهکی در صورتی که مواد فرعی در آنها نفوذ نکرده باشد، به رنگ سفید و در صورت وجود مواد فرعی به رنگهای مختلف درآیند، که گاه این رنگ در کل متن سنگ اثر می کند و سنگ را از سفید به یک رنگ دیگر در می آورد و گاه این رنگ به صورت لایه ها و طرح‌های مختلف در آن دیده می‌شود.
گاهی اوقات نیز مواد فرعی گوناگون در سنگ نفوذ کرده و آن را از صورت تک رنگی به صورت چند رنگی درآورده است.
رنگ سنگهای آذرین و دگرگونی سیلیکاتی در ارتباط با رنگ فلدسپات‌های تشکیل دهنده است که برحسب نوع آن میتواند رنگهای صورتی ،کرم ،قرمز، سبز و سفید را به خود بگیرد.
در سنگ های رسوبی، کانیهای اصلی معمولاً بیرنگ هستند (مانند کوارتز و کلسیت) اما وجود مقدار اندکی از ناخالصی‌ها باعث رنگی شدن این سنگها می‌شود که از مهمترین آنها کربن و اکسیدهای آهن است.
رنگهای سیاه و آبی بر اثر وجود کربن آلی و رنگهای سبز و قرمز و زرد میتواند بر اثر وجود اکسیدها و هیدروکسیدهای آهن به وجود آید در جدول ۱-۱ رابطه بین رنگ سنگ و کانیهای تشکیل دهنده آن درج شده است.
رابطه بین رنگ سنگ و کانیهای تشکیل دهنده آن
| کانیهای موجود در سنگ | رنگ غالب |
| کوارتز ارتو کلاز سفید، کلسیت دولومیت | سفید متمایل سفید، خاکستری روشن |
| بیوتیت مگنتیت اکسیدهای منگنز گرافیت ایلمنیت | سیاه با شدت رنگ متفاوت |
| گلوکوفان، روتیل، لابرادوریت | آبی متمایل به آبی خاکستری تیره |
| آمفیبول، کلریت ،پیروکسن تالک اپیدوت ،اولیوین، سرپانتین | سبز با شدت رنگ متفاوت |
| هماتیت، ارتوکلاز قرمز ایلمنیت اکسیدهای منگنز گارنت‌ها | متمایل به قرمز ارغوانی، بنفش |
| املاح ،منگنز ارتوکلاز صورتی، لیمونیت قرمز | صورتی، متمایل به صورتی، ارغوانی روشن |
| لیمونیت و مسکویت | زرد روشن ،تیره، نارنجی، قهوه ای |
ثبات رنگ سنگها یکی از ویژگی‌های مهم و کاربردی آنهاست.
رنگ بعضی از سنگها تغییر می‌کند و آنهایی که از مواد آلی (خاکستری و سیاه) تشکیل یافته اند.
تغییرات بیشتری خواهند داشت رنگ سیاه یک گابرو با وجود کانیهای پیروکسن با دوام است اما رنگ سیاه سنگ آهک که دارای مواد هیدروکربور است با دوام نیست.
رنگ صورتی گرانیت حاصل از فلدسپات‌ها با دوام است اما رنگ سبز ماسه سنگ اگر بر اثر وجود ترکیبات آهن باشد با دوام نخواهد بود.
تغییر رنگ سنگ به اهداف طرح و زیبایی آن آسیب می‌زند بنابراین باید در انتخاب سنگ به این نکات توجه کرد
- به هنگام انتخاب سنگ مورد نظر به کارکرد آن در ساختمان‌های موجود با شرایط اقلیمی مشابه دقت شود. معدن کاران و شرکتهای سنگبری که با سنگ مورد نظر و کار دارند می توانند مشاوران خوبی در این زمینه باشند.
- اغلب سنگهای آهکی سیاه در بیرون ساختمان در معرض شرایط جوی و نور آفتاب تغییر رنگ می دهند.
- کانیهای ناپایدار حتی به میزان کم باعث تغییر رنگ می‌شوند، پیش از انتخاب سنگ این موضوع را میتوان به وسیله مطالعه سنگ شناسی بررسی کرد.
- صیقلی بودن سنگ به دوام رنگ آن کمک خواهد کرد.
ثبات رنگ سنگ به مکانی که سنگ در آن به کار می‌رود نیز بستگی دارد. سنگ آهک سیاه اگر در داخل ساختمان به کار رود، رنگ آن برای مدت زیادی تغییر نمیکند اما اگر در بیرون در معرض شرایط جوی خاص مخصوصاً با رطوبت زیاد قرار بگیرد، تغییر رنگ آن بسیار سریع رخ میدهد علل اصلی تغییر رنگ سنگها عبارتند از:
قرار گرفتن در معرض اسید
معمولاً برای زدودن باقیمانده دوغاب یا لکه های زنگ روی سنگ از اسید استفاده می.شود اگر اسیدی بتواند دوغاب را بزداید میتواند به بخش کربناتی سنگ نیز حمله کند.
اگر اسیدی بتواند زنگ را بزداید باید انتظار داشت که رنگ سنگی را که از اکسیدهای آهن (زنگ) مایه می گیرد نیز بزداید.
باران‌های اسیدی و هوای آلوده شهری طی سالها سبب رنگ باختگی بسیاری از ساختمان‌ها شده است (کانکلین، ۱۳۷۲).
قرار گرفتن در معرض نور فرابنفش
نور خورشید میتواند رنگ بسیاری از مواد و از جمله سنگ را از بین ببرد. اغلب سنگها رنگ خود را از اکسیدهای فلزی می‌گیرند که در برابر رنگ باختگی مقاومند اما استثناهایی نیز وجود دارد.
مرمرهای سیاه زیر نور خورشید رنگ می‌بازند زیرا رنگ خود را از ماده آلی می‌گیرند که در اثر تابش نور فرابنفش تجزیه می‌شوند کانکلین (۱۳۷۲)
سنگ آهک‌های خاکستری به مرور زمان سفید می‌شوند و آهک‌های سیاه به خاکستری یا خاکستری زرد کم رنگ میل می‌کند.
در ماسه سنگها و رس‌ها رنگ لاجوردی و سبز که بر اثر سولفور آهن به وجود می آید به وسیله اکسیداسیون ابتدا به زرد مایل به سبز و سپس به زرد یا قرمز تبدیل می‌شود
وجود کانیهای ناپایدار
کانی های ناپایدار به سهولت به کانیهای دیگر تبدیل می‌شوند. تغییرات رنگ در سنگهای سفید نیز رخ میدهد معمولاً این سنگها کدر می‌شوند و بر اثر فعل و انفعالات شیمیایی در مجاورت رطوبت لکه هایی در سطح آنها به وجود می‌آید.
فرسودگی این نوع سنگها بیشتر در شهرهای صنعتی و اقلیمهای گرم و مرطوب پدید می‌آید در صورتی که در هوای خشک و تمیز دوام این نوع سنگها بیشتر خواهد بود کدر شدن سنگ در سطح آن یکنواخت نیست و در محل درزه‌ها و حفره ها بیشتر است .
در جدول زیر رنگ کانیهای مختلف موجود در سنگ در نمونه سالم و هوازده درج شده است.
| نوع کانی | رنگ نمونه سالم | رنگ نمونه هوازی |
|---|---|---|
| کوارتز | سفید شیری بیرنگ | تغییر نمی کند. |
| فلدسیات‌ها | صورتی، کرم ،گوشتی ،سبز سفید | رنگهای سفید و سبز |
| مسکویت | نقره ای | شوره زده |
| بیوتیت | قهوه ای | رنگهای قهوه ای و سبز |
| آئوجیت | انواع سبز | رنگهای سفید و قهوه ای و زرد |
| هورنبلند | انواع سبز | رنگهای سفید و قهوه ای و زرد |
| انستانید، الیوین | سبز زیتونی | قهوه ای و زرد |
| فلینت | سیاه با جلای فلزی | زرد |
| پیریت | طلایی با جلای فلزی | زرد |
| گارنت | رنگهای مختلف | سفید و زرد |
| آپاتیت | رنگهای مختلف | سیاه |
| ایلمنیت | سیاه یا قهوه ای | زرد |
شوره زدگی
شوره به صورت لکه های سفید رنگ سطح سنگ را می‌پوشاند این لکه ها معمولاً از ذرات کربنات کلسیم یا سولفات کلسیم تشکیل شده و گاهی با کلرورها و نیترات‌ها نیز همراهند شوره‌زدگی بیش از آن که به نوع سنگ مورد ه مربوط باشد، به بی توجهی در نصب آن برمی گردد. نمک‌ها در صورتی که تبخیر سطحی پیش آید روی سطح تشکیل بلور می دهند و
اگر تبخیر در سطح زیرین پیش ،آید نمک در درون سنگ انباشته می‌شود.